ชื่อของเมืองบางขลังอาจจะไม่คุ้นหูนักสำหรับนักท่องเที่ยว แต่สำหรับผู้สนใจประวัติศาสตร์ล้วนทราบดีกว่าบางขลังคือจุดยุทธศาสตร์สำคัญที่พ่อขุนผาเมือง และพ่อขุนบางกลางหาว นำไพร่พลมารวมกัน ก่อนร่วมมือขับไล่ขอมสบาดโขลญลำพงออกจากสุโขทัย จากนั้นจึงสถาปนาพ่อขุนบางกลางหาวขึ้นเป็นกษัตริย์สุโขทัย เปลี่ยนพระนามเป็น "พ่อขุนศรีอินทราทิตย์" ต้นราชวงศ์ที่ปกครองดินแดนนี้ต่อมา

แม้ว่าสภาพส่วนใหญ่ของเมืองบางขลังในปัจจุบันจะเปลี่ยนแปลงไปจนไม่เหลือเค้าเดิมแล้ว แต่ก็ยังเหลือโบราณสถานสองแห่งในพื้นที่สองอำเภอของเมืองสุโขทัย คือ อำเภอสวรรคโลก และอำเภอทุ่งเสลี่ยม มีแม่น้ำแม่มอกหรือลำน้ำฝกระดานไหลผ่านเมืองโบราณแห่งนี้

ที่อำเภอสวรรคโลก เป็นที่ตั้งของวัดโบสถ์ เมืองบางขลัง ซึ่งยังปรากฏโบราณสถานเป็นมณฑปศิลาแลงขนาดใหญ่ ภายในมีร่องรอยของพระพุทธรูปศิลาแลง มีรั้วและซุ้มประตูศิลาแลงล้อมรอบมณฑปนี้ด้วย จากการขุดค้นบริเวณวัด พบโบราณวัตถุสมัยทวารวดี และสมัยสุโขทัยจำนวนมาก โดยเฉพาะเครื่องปั้นดินเผาขนาด และแบบต่างๆกัน

ที่อำเภอทุ่งเสลี่ยม เป็นที่ตั้งของวัดใหญ่ชัยมงคล ซึ่งยังหลงเหลือฐานของสถูกก่ออิฐขนาดใหญ่องค์หนึ่ง จากรูปลักษณ์ทำให้เชื่อว่าเดิมเป็นเจดีย์ทรงยอดดอกบัวตูม หรือทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ และยังค้นพบพระพิมพ์ดินเผาจำนวนหนึ่งด้วย

นอกจากนี้ยังเชื่อว่าเมืองบางขลังคือสถานที่ที่พระสุมนเถร ค้นพบพระบรมสารีริกธาตุ และอัญเชญไปถวายพระเจ้ากือนาที่นครเชียงใหม่ ก่อนจะถูกเชิญไปประดิษฐาน ณ วัดสวนดอก และวัดพระธาตุดอยสุเทพ

เมื่อ พ.ศ.๒๔๕๐ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๖ ตั้งแต่ครั้งยังดำรงพระราชอิสริยยศเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร เคยเสด็จประพาสเมืองบางขลังซึ่งร้างลงไปนานแล้ว ไม่ทราบช่วงเวลาแน่ชัด และหลังจากนั้นเมืองนี้ยังได้รับเสด็จสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีถึงสองครั้ง และสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์อีก ๑ ครั้ง ซึ่งทุกพระองค์ล้วนสนพระทัยในประวัติศาสตร์ของเมืองนี้

หน้าที่ว่าการองค์การบริหารส่วนตำบลบางขลัง เขต อ.สวรรคโลกเป็นที่ตั้งพระบรมราชานุสาวรีย์พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ และพระราชานุสาวรีย์พ่อขุนผาเมือง ประทับยืนเคียงกัน เป็นประดุจสัญลักษณ์แห่งความรัก ความสามัคคี และตอกย้ำสถานะสำคัญของเมืองนี้อีกด้วย

คำแนะนำ

โบราณสถานเมืองบางขลังทั้งสองแห่งอยู่ห่างกันมาก ควรวางแผนการเดินทางให้ดี

พระบรมราชานุสาวรีย์และพระราชานุสาวรีย์ สามารถสักการะได้ตลอดเวลา