แม้ว่าหลักฐานลายลักษณ์อักษรที่เก่าแก่ที่สุดของคำว่า "พรญาร่วง" จะปรากฏเป็นจารึกอยู่บนฐานเทวรูปพระอิศวร เมืองกำแพงเพชร ซึ่งระบุปีที่สร้างตรงกับพุทธศักราช ๒๐๕๓ แต่สันนิษฐานว่าเรื่องราวของ "พระร่วง" ที่เป็นวีรบุรุษในตำนาน คงรู้จักมาก่อนหน้านั้น และเป็นที่นิยมเล่าสืบต่อกันมาหลังจากนั้นอีกนาน กระทั่งถูกรวบรวมไว้ในหนังสือมากมาย เช่น จุลยุทธ์การวงศ์ พงศาวดารเหนือ คำให้การชาวกรุงเก่า ซึ่งรวบรวม และเรียบเรียงขึ้นในสมัยปลายกรุงศรีอยุธยาจนถึงต้นกรุงรัตนโกสินทร์ รวมถึงปรากฏในเอกสารของต่างชาติ เช่น กัมพูชา ด้วย

นิทานเรื่องพระร่วงที่ปรากฏในหนังสือเหล่านี้ แม้มีรายละเอียดที่หลากหลาย แต่มีโครงเรื่องคล้ายกัน คือพระร่วงเป็นบุตรของผู้วิเศษ มีอภินิหารคือพูดสิ่งใดแล้วทุกสิ่งจะเป็นอย่างที่พูด เรียกว่า "วาจาสิทธิ์" และเป็นผู้ปลดแอกพันธนาการชาติไทยออกจากการข่มเหงของชนชาติอื่น

สิ่งที่น่าสนใจก็คือ ในพื้นที่ที่เคยเป็นดินแดนศูนย์กลางของอาณาจักรสุโขทัย เช่น จังหวัดสุโขทัยและกำแพงเพชรนั้น มีนิทานเรื่องพระร่วงที่เป็นเรื่องราวปลีกย่อยจำนวนมาก มีความสัมพันธ์กับพื้นที่ เช่น โซกพระร่วงลองพระขรรค์ บ้านคุก บ่อน้ำร้อนพระร่วง บ้านจระเข้ปูน เป็นต้น ซึ่งไม่พบในหลักฐานที่เป็นลายลักษณ์อักษรเลย แต่ก็ยังคงดำเนินเรื่องตามโครงหลักดังที่กล่าวไว้แล้วเช่นกัน

เป็นไปได้ว่า พระร่วงเป็นเรื่องที่คนในแถบนี้เชื่อถือและเล่าสืบต่อกันมานาน และใช้เป็นคำอธิบายปรากฏการณ์ หรือสิ่งของที่มิอาจอธิบายได้ด้วยภูมิรู้ดั้งเดิม เช่น น้ำพุร้อน หรือโตรกธารที่มีผาหินขนาบข้างเป็นต้น รวมถึงอาจเป็นนิทานสะท้อนความพยายามในการตั้งตนเป็นอิสระจากวัฒนธรรมอื่นของผู้คนในพื้นด้วยก็เป็นได้ ทำให้เรื่องเหล่านี้น่าสนใจ และกลายเป็นเอกลักษณ์ จนพื้นที่นี้ได้รับสมญาว่าเป็น "ดินแดนพระร่วง" ตราบจนปัจจุบัน